Özel 41 Fotoğrafla Atatürk’ün Samsun Ziyareti ve Yok Edilen Bir Tarihimiz
23 Kasım 1930 tarihi Atatürk’ün Samsun’u dördüncü kez onurlandırdığı tarihtir. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basan Atatürk 11 yıl sonra yine aynı şehri ziyaret etti. Şehirde uğradığı ilk yer Samsun Hükumet Konağı binasıydı. Bundan 11 yıl önce yine aynı binayı teftiş etti. O teftişte mevcut Samsun valisinin görevinden alınmasını ve güvendiği yeni bir valinin şehre atanmasını sağladı. Kasım 1930’daki ziyareti de tıpkı 11 yıl önce olduğu gibi, büyük önderin haklı gerekçesi ve bizzat verdiği emriyle Samsun valisi değişti.
Atatürk’ün Samsun seyahati konusu münasebetiyle tarihi Samsun Hükumet Konağı binasını daha yakından inceleme fırsatı buldum. Konağın tarihini, Atatürk’ün Samsun Hükumet Konağı’ndaki faaliyetlerini ve bu mekanda çekilmiş çeşitli fotoğrafları araştırdım.
Bu arada tarihi yapının restorasyondan önceki ve sonraki halini de inceledim. Konağın eski ve yeni fotoğraflarını dikkatli bir biçimde karşılaştırdım ve itiraf ederim ki çok şaşırıp hayret ettim. Araştırdıkça hayretim büsbütün arttı. Restorasyon adı altında yapılan uyduruk işlerin; tarihi yapının aslıyla hiçbir ilgisi olmadığını üzülerek tespit ettim.
İleri batı ülkelerinde tarihi binalar restorasyonla ihya edilir, bizde ise tarihi yapılar restorasyonla berbat edilir hale geldi.
30 yıldan beri eski fotoğraf koleksiyonu yapıyorum. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e şehir ve ilçelerimizin eski şirin halleri belleğimde doğal haliyle canlı bir biçimde yer alıyor. Bazı şehir, ilçe ve beldelerimiz var ki; eski şekliyle ilgisi kalmayacak derecede tahrip edilmiş. Ancak eski ve yeni fotoğrafları karşılaştırmak suretiyle aradaki farkları görmek insana derin üzüntü veriyor.
Güzel yurdumuzu etkisi altına alan ve aralıksız devam eden, yoğun restorasyon faciaları hızla devam ediyor. Şehirlerimizdeki kültür mirası olan tarihi yapılar orijinal haliyle bağdaşmayacak şekle gelmeye devam ediyor. Tarihi bir binada yapılan kötü bir restorasyon, o yapıyı ilk halinden biraz daha uzaklaştırıyor ve sonra tanınmayacak hale getiriyor. Samsun Hükumet Konağı yukarıdaki cümleyi doğrulayan çok açık bir örnektir.
Samsun Hükumet Konağı restorasyonu tamamlanalı yaklaşık on yıl oldu. Restorasyonu gerçekleştirenler yaptığı işi referans olarak gösteriyor, yaptıran kurum ise yapılan restorasyona ait fotoğrafları internet sayfasında teşhir ediyor. Kimsenin bir şikayet dilekçesiyle itirazı yok. On yıldan beri hiçbir şahıs, kurum ve kuruluş Samsun Hükumet Konağı’nda meydana gelen restorasyon faciası için ciddi bir girişimde bulunmuyor, hiç kimsenin umurunda olmuyor ki bence asıl ve önemli facia budur. Bu duyarsızlık ve aymazlık devam ettiği sürece korkarım ülkemizde tarihi eser namına bir şey kalmayacak.
Söz konusu konak restorasyonunu sadece birkaç hafta inceledim. Eski Samsun Hükumet Konağı ile yeni restore edilen bina arasındaki farkları gösteren örnek birkaç sayfa hazırladım. Eski fotoğraf koleksiyonu yapan bir araştırmacı yazar olarak amatör gözle görebildiğim hususları birkaç sayfa halinde göstermeye çalıştım. Mesleğinin uzmanı yetenekli bir restoratör elbette ki benim gördüklerimden çok daha fazlasını görecektir.
Eleştirmekten çekinmem ve eleştirilmekten rahatsız olmam. Eleştiriye tahammül etmek uygar olmanın bir koşuludur. Ortaya yeni bir şey koymadan sadece eleştirmek tarzım değil. Yazdıklarımda ve araştırmalarımda asla bir art niyet olamaz. Yapıcı eleştirinin çok yararlı olduğuna inanıyorum. Bu yüzden restorasyon diye yapılan işlerin yanlış taraflarını göstermekle kalmadım. Bir yandan da yapılacak işin nasıl olması gerektiğini “Böyle değil!.” ,“Böyle olmalıydı..” diye çeşitli örnek sayfalarla belirtmeye çalıştım. Samsun Hükumet Konağı’nın yok edilen ve günümüzde var olmayan girişi cephesinin görünüşünü; konağın eski fotoğraflarından aldığım detaylara göre resmettim.
Konak restorasyonu; başta çizilen proje olmak üzere çok sayıda büyük ve önemli yanlışlarla dolu. Aslında yapılan inşa işi restorasyon filan değil; tam bir restorasyon faciasıdır. Tarihi konağı aslına ve orijinal haline benzetmek adına hiçbir gayret sarf edilmediği, tarihi yapının dönemine ait arşivlerimizdeki eski plan, proje ve tarihi fotoğraflarından restorasyonda hiç yararlanılmadığı çok açık bir biçimde anlaşılıyor. Elbetteki yapılan yanlışların tüm mesuliyetini restoratöre yüklemek de doğru değil. Bu konuda bir mesul aranacaksa toplumun tamamı mesuldür. Örneğin ben de şu yazdıklarımı sekiz on yıl önce yazabilirdim. Demek ki ben de mesulüm. Görülüyor ki ilgili herkesin bu konuda üzerine düşen mesuliyetler vardır. Basın ve yayın organları, akademisyenler, tarihşinas kişi ve kurumlar, yerel tarih uzmanları vb. gibi. Restoratöre gelince o bir dizi halindeki çok sayıda mesulden sadece bir tanesi. Çoğunlukla ihaleci müteahhitlerin emrinde, imkansızlıklarla ve düşük ücretle çalışan emektar kimseler olduklarının farkındayım.
Samsun Hükumet Konağı Kurtuluş Savaşı’ndan sonra aslına uygun biçimde restore edildi. Konağın 1930’lu yıllardaki fotoğrafları incelendiğinde gayet düzgünce onarıldığı ve bakımlı olduğu anlaşılıyor. Konak ilk defa 1950’li yılarda restorasyon adı altında bütünüyle tahrip edildi. Zaman içinde yapılan her onarım ve ilave tadilat, tarihi yapıyı ilk inşa edildiği asıl orijinal görünümünden uzaklaştırdı. Yapılan son tadilat öncekilerden daha masraflı olduğu belli. Ancak buna rağmen yapının orijinal detaylarıyla hiçbir bir ilgisi olmadığı ortada. Yakın zamanda restore edilen tarihi konak günümüzde Bölge İdare Mahkemesi tarafından kullanılıyor.
7 Haziran 1922’de Yunan savaş gemilerinin bombardımanına hedef olan Samsun Hükumet Konağı, Kurtuluş Savaşı’nın ibretlik hatırasına sahipti. Düşmanın hedef seçtiği ve 4 saat bombardımana tuttuğu konağın cumbası yapılan restorasyonla yok edildi. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e ait hatıralara sahip olan Samsun Hükumet Konağı ana girişi tahrip edildi ve bina girişine yapının aslıyla ilgisi olmayan bir görünüm verildi. Konağın bahçe kapısından, korkuluklarına varıncaya kadar, restorasyonu yapılan hiçbir detay binanın aslıyla bağdaşmıyor.
Samsun Hükumet Konağı, başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e, Kurtuluş Savaşı’na ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadarki tarihimize ait çok değerli hatıralara sahip önemli bir yapı. Yukarıda açıkladığım ve yazımın ekinde yer alan sayfalarda göstermeye çalıştığım hususlar çok açık somut gerçeklerdir. Samsun Hükumet Konağı orijinal haliyle gelecek kuşaklara aktarılması, sahip çıkılması gereken değerli bir kültür mirasıdır.
Samsun halkı restorasyon faciası sonucu tahrip olan değerli bir kültür mirasına sahip çıkmakla, sadece yaşadığı şehrin kaybolan belleğini kazanmakla kalmayıp, Kurtuluş Savaşı ve Atatürk’ün hatırasına ve tarihimize hizmet etmiş olacaktır.
Konuyla ilgili, bilgili ve yetkili kişilerin dikkatine…
