Nadir 38 Fotoğrafla Afganistan Kralı Emanullah Han’ın Atatürk’ü Ziyareti
1- Afgan Kralı ve Kraliçesi’nin İstanbul ziyareti dolayısıyla Galata Köprüsü’nde kurulan zafer takı, Mayıs, 1928
2- Arap harfi Türkçe “Safa Geldiniz” yazılı tak.
3- Afgan Kralı ve Kraliçesi’nin İstanbul ziyareti haberi. Cumhuriyet gazetesi. 19 Mayıs 1928
4- Afganistan Kralı Emanullah Han
5- Afganistan Kraliçesi Süreyya Tarzi
6- Afganistan Kraliçesi Süreyya Tarizi, Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Afganistan Kralı Emanullah Han, İsmet İnönü, Müveddet Özalp, Kazım Özalp, Kraliçe Süreyya’nın kardeşi Huriye Tarzi Hanım, İsmet Paşa’nın köşkünden çıkarken. 22 Mayıs 1928
7- 23 Mayıs 1928 tarihli Vakit gazetesinde yayımlanan haber. Afganistan Kral ve Kraliçesi Ankara ziyareti haberinde yer alan fotoğrafın altındaki Arap harfli Türkçe yazı: ” Aziz misafirlerimiz Reisicumhurumuzla beraber İsmet Paşa’nın köşkünden çıkarlarken” Vakit gazetesi, 23 Mayıs 1928, sayfa: 1
8- Afganistan Kraliçesi Süreyya Tarizi, Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Afganistan Kralı Emanullah Han, İsmet İnönü, Müveddet Özalp, Kazım Özalp, Kraliçe Süreyya’nın kardeşi Huriye Tarzi Hanım, Başyaver Rusuhi Savaşçı, İsmet Paşa’nın köşkünden çıkarken. 22 Mayıs 1928
9- Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, tren vagonunda Mayıs 1928
10- 24 Mayıs 1928 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlanan haber. Afganistan Kral ve Kraliçesi Ankara ziyareti haberinde yer alan fotoğrafın altındaki Arap harfli Türkçe yazı: “Güzel bir enstantane: Gazi Hazretleri aziz misafirleriyle ” Hakimiyet-i Milliye gazetesi, 24 Mayıs 1928, sayfa: 1
11- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa Kraliçe Süreyya Tarzi ile. Çankaya’da Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
12-Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kral Emanullah Han ve davetlilerle birlikte. Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
13- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa Kral, Emanullah Han ve davetlilerle birlikte. Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
14- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kral Emanullah Han ve davetlilerle birlikte. Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
15- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kral Emanullah Han ve davetlilerle birlikte. Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
16- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Kral Emanullah Han ve davetlilerle birlikte. Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
17- Haziran 1928 tarihli Yeni Kitap dergisinde yayımlanan haber. Afganistan Kral ve Kraliçesi Ankara ziyareti haberinde yer alan fotoğrafın altındaki Arap harfli Türkçe yazı: “Gazi Hazretleri Kraliçe Süreyya ile konuşuyor” (Çankaya, Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928) Yeni Kitap dergisi, Haziran 1928, No: 14, sayfa: 20
18- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa Kraliçe Süreyya Tarzi ile konuşurken. Çankaya’da Hariciye Konağı, 23 Mayıs 1928
19- Afganistan Kraliçesi Süreyya Hanım diyor ki: “Türk kadınını çok sevdim, Türk kadınlarının Avrupa kadınlarıyla eşit, hatta bazen üstün olduğunu görmekten iftihar ettim.”
Afganistan Kraliçesi Süreyya Hanım’ın 3 Haziran 1928 tarihli Akşam gazetesinde Arap harfli Türkçe yayımlanan beyanatından:
“Türk kadınını çok sevdim, Türk kadınlarının Avrupa kadınlarıyla eşit, hatta bazen üstün olduğunu görmekten iftihar ettim.”
Akşam gazetesi, 3 Haziran 1928, sayfa: 1
20- Afganistan Kralı Amanullah Han diyor ki: “Türkler Afganlıların ağabeyleridir, benim iki gözüm var biri sizsiniz, diğeri Afganlılardır.”
Afganistan Kralı Amanullah Han’ın 3 Haziran 1928 tarihli Akşam gazetesinde Arap harfli Türkçe yayımlanan beyanatından:
“Sizler Afganlıların ağabeylerisiniz, biz sizin küçük kardeşleriniz. Bize daima küçük kardeş nazarıyla bakacaksınız. Benim iki gözüm var, bunlardan biri sizsiniz, diğeri Afganlıdır.”
Bkz: Akşam gazetesi, 3 Haziran 1928, sayfa: 1.
21- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde; ikametgâh olarak kullandığı Kavaklıdere’deki “Hariciye Konağı” adı verilen köşk. Günümüzde İsrail Büyükelçiliği tarafından ikametgah binası olarak kullanılıyor
1928’de Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde; ikametgâh olarak kullandığı Kavaklıdere’de bir konak vardı. O tarihte yayımlanan gazeteler köşkten “Hariciye Konağı” adıyla söz ettiler. Söz konusu bina Maraş Mebusu Mithat Alam’a ait olup o tarihte Ankara’nın en lüks ve konforlu villalarından biriydi.
Kuleli Köşk olarak bilinen bu yapı Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu’nun değerli bir eseridir. Hariciye Vekaleti’nin isteğiyle bir süre Afganistan Kral ve Kraliçesi’nin ikametgahı olarak kullanıldı. Köşk’te iki dost ülke devlet yöneticilerinin katıldığı davetler verildi, samimi ve sıcak sohbetler gerçekleşti. Kral ve Kraliçe ile birlikte Atatürk’ün de yer aldığı birçok fotoğraflar çekildi. Paylaşmış olduğum Atatürk fotoğrafların çekildiği yer köşkün ön cephesidir. Ne yazık ki binanın o kısmına ait fotoğraf karesi henüz bulamadım.
Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde; Kavaklıdere’de ikametgâh olarak kullandığı tarihi konak. Cumhuriyet’in ilk dönem mimarlarından Arif Hikmet Koyunoğlu’nun çok değerli bir eseridir. Günümüzde İsrail Büyükelçiliği tarafından ikametgâh binası olarak kullanılıyor. Yüksek duvarlarla çevrili, bahçe içindeki ağaçların perdelediği tarihi binanın günümüzde ne halde olduğunu anlamak çok zor. Tarihi binanın mimari özellikleri ve orijinal detayları koruma altına alınmış gibi gözükmüyor. Yapının üst kısmındaki kule ortada yok. Acaba tıraşlandı mı?
Söz konusu yapının Atatürk ve Afganistan tarihine ait güzel hatırlara sahip çok değerli bir bina olduğunu düşünüyorum. Ankara’nın göbeğinde bulunan ve böyle önemli tarihsel ve sanatsal değer ve niteliklere sahip bir bina; müze veya kültür merkezi olması gerekirdi. Böylece hem Atatürk’ün ve hem de Türkiye – Afganistan dostluğunun güzel hatıralarını yaşatmak ve gelecek kuşaklara iletme konusunda büyük katkıları olurdu.
Kavaklıdere’deki “Hariciye Konağı” adı verilen köşk hakkında derlediğim bilgiler aşağıdadır:
1977 tarihli Mimarlık dergisinin 150. sayısında: “Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu ile bir söyleşi” başlıklı bir yazı mevcut. Güven Birkan ve Selçuk Pehlivanlı’nın hazırladığı bu söyleşide Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara’daki ikametgah olarak kullandığı yapıdan söz ediliyor.
Arif Hikmet Koyunoğlu; mimarlığını yaptığı Maraş Mebusu Mithat Alam’ın Ankara’daki Kuleli Köşk’ünün işçilik değerini şöyle anlatıyor:
“Maraş Mebusu Mithat Alam Bey’in köşkü; bugün yapılamaz o köşk. Sebebi; o ustalar ve o işçilik yok. Bütün pencere parmaklıkları, desenler ferforjedir. Kiremitleri Marsilya’dan gelmiştir.”
Aynı kaynakta köşkün bulunduğu yerin bir fotoğrafı mevcuttur. Derginin yayımlandığı 1977 tarihinde Kuleli Köşk’ün “İsrail Büyükelçi Evi” olarak kullanıldığı ve, köşkün o günlerdeki Mithat Alam Evi (1925-1930) Ankara’nın en lüks ve konforlu villası olduğu belirtiliyor.”
Kaynak: Mimarlık dergisi, Yıl. 15, Sayı: 150, 1977, Sayfa: 10-11
Rahmetli büyüğümüz Altemur Kılıç’ın anılarını yazdığı: “Kılıç’tan Kılıç’a, bir dönemin tanıklığı” adlı eserde adı geçen köşk şöyle anlatılıyor:
“Eniştem Mithat Bey’in Kavaklıdere’deki köşkü. Bu ev Mustafa Kemal’in emri, Hariciye Vekaleti’nin ricası üzerine, Ankara’ya devlet ziyareti yapan Afgan Kralı Amanullah Han ve eşi Kraliçe Süreyya’ya tahsis edilmiş! Bu köşk şimdi İsrail Büyükelçiliği ikametgâhı.”
Altemur Kılıç, “Kılıç’tan Kılıç’a, bir dönemin tanıklığı” Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005, sayfa: 25.
Söz konusu köşk Çankaya Köşkü kütüphanecisi Nuri Ulusu’nun hatıralarında ise şöyle geçiyor:
“[Afgan Kralı Emanullah Han’ın] İkametlerine Milletvekili Mithat Bey’in Çankaya’da ki köşkü tahsis edilmişti.”
Kaynak: Nuri Ulusu, Atatürk’ün yanı başında: Çankaya Köşkü kütüphanecisi Nuri Ulusu’nun hatıraları, Derleyen: M. Kemal Ulusu Doğan Kitap, İstanbul, 2008, sayfa: 165-166
22-Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde; ikametgâh olarak kullandığı Kavaklıdere’deki “Hariciye Konağı” adı verilen Maraş Mebusu Mithat Alam’a ait köşk, 1930’lu yıllar, Foto: Weinberg
23- 24 Mayıs 1928 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde Arap harfli Türkçe olarak: “Kral Hazretlerinin ikametlerine tahsis edilen köşk” alt yazısıyla yayımlanan fotoğraf. 24 Mayıs 1928, Hakimiyet-i Milliye gazetesi, sayfa: 1.
24- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinde; ikametgâh olarak kullandığı Kavaklıdere’deki “Hariciye Konağı” adı verilen Maraş Mebusu Mithat Alam’a ait köşk. (Yolun sağında) 1930’lu yıllar
25- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyareti (20 Mayıs 1928) Vakit gazetesinde tam sayfa haber ile duyuruldu. Arap harfli Türkçe yazılı haber manşeti: “Aziz misafirlerimiz Afgan Kralı Amanullah Han ve Kraliçe Süreyya Hazretlerinin Ankara’ya muvasalatlarından intibalar” 22 Mayıs 1928, sayfa: 1
26- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 20 Mayıs 1928
27- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 20 Mayıs 1928
28- Afganistan Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile. 20 Mayıs 1928
29- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 20 Mayıs 1928
30- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 20 Mayıs 1928
31- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı sırasında. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, solda TBMM Başkanı Kazım Özalp, geride, İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak, 20 Mayıs 1928
32- Afganistan Kral ve Kraliçesi TBMM balkonunda. Soldan sağa: Afganistan Kraliçesi Süreyya Tarizi, Kraliçe Süreyya’nın kardeşi Huriye Tarzi Hanım, Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 20 Mayıs 1928
33- Afganistan Kral ve Kraliçesi TBMM balkonunda. Soldan sağa: Afganistan Kraliçesi Süreyya Tarizi, Kraliçe Süreyya’nın kardeşi Huriye Tarzi Hanım, Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 20 Mayıs 1928
34- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara tren istasyonunda törenle karşılanışı. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 20 Mayıs 1928
35- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinden bir hatıra fotoğraf. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Mayıs 1928
36 -Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinden bir hatıra fotoğraf. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Mayıs 1928
37- Afganistan Kral ve Kraliçesinin Ankara ziyaretinden bir hatıra fotoğraf. Ortada Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Mayıs 1928
38- Afganistan Kralı Amanullah Han diyor ki:
“Gazi dünyanın en büyük adamı ve en mühim askeridir. Temaslarımda lütuf ve muhabbetlerini gördüm. Kendileriyle bilhabere tanışıyor ve seviyor idim. Fakat görüştükten sonra kıymetinin azametini daha iyi anladım. Kendileriyle yakından tanıştığımdan dolayı çok müftehirim.”
Afganistan Kralı Amanullah Han’ın 28 Mayıs 1928 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde Arap harfli Türkçe yayımlanan beyanatından:
“ … Pek samimi ve kalbi bir surette karşılandığım ve muhabbet ve aşari gördüğüm Ankara’nın hatırasını daima yad edeceğim. Çünkü bu hatıra tamamen kalbi ve samimidir. Biz de Kâbil’i Ankara gibi yeniden yapıyoruz. Planımızdan size göndereceğim.”
“ … Bütün Avrupa’yı gezdim, çok mükemmel müesseseler gördüm. Esasen bu müesseseler hakkında evvelce intibalarım da vardı. Fakat burada kurduğunuz müesseselerin esasında mükemmeliyet ve intizamında fevkaladelikler buldum. Hakikatten ciddi ellerle ve aşkla kurulmuş olan müesseseleriniz çok kıymetli ve kudretlidir.”
“ … Gazi dünyanın en büyük adamı ve en mühim askeridir. Temaslarımda lütuf ve muhabbetlerini gördüm. Kendileriyle bilhabere tanışıyor ve seviyor idim. Fakat görüştükten sonra kıymetinin azametini daha iyi anladım. Kendileriyle yakından tanıştığımdan dolayı çok müftehirim.”
“ … Türkiye ricaliyle temaslarımdan çok memnunum. Bugün hepsinin ayrı ayrı dostluk ve samimiyetlerini taşıyorum. Hepsini sevdim. Kendileriyle tanışmaktan mütevellit bir memnuniyet içindeyim.”
Kaynak: Hakimiyet-i Milliye gazetesi, 28 Mayıs 1928, sayfa: 1
