İspanyol Gribi İstanbul’da 14.000 Can Almıştı

İspanyol nezlesi artıyor – Hastalık tekrar istilai bir şekil almaya başladı – Geçen sene İstanbul’da 14.000, Avrupa’da 6 Milyon kişi ölmüştü – Hastalığa karşı tedbir

30 Aralık 1919 tarihli Tasvir-i Efkâr gazetesinde yayımlanan “İspanyol nezlesi artıyor” başlıklı Arap harfli Türkçe haber aşağıdadır:

“İspanyol nezlesi, geçen sene harpte verdiğimiz kurbanlar yetişmiyormuş gibi, nice kıymettar vücutları ölüme sürükledikten sonra, nihayet söndü zannederken bu hastalık, kışla beraber tekrar geldi. Koleradan, vebadan daha korkunç, daha korunması imkansız olan bu hastalık, son günlerde yine icrâ-i tahribata başladı. Etibba, İnfluenzanın ihtimali, şu – bu, deyip dururken, İspanyol nezlesi, daha doğrusu İspanyol Taunu(1) pek kısa bir zaman zarfında yakaladığını alıp götürüyor. Hastalık geçen sene yalnız İstanbul’da 14.000 kişiyi öldürmüştü. Hastalıktan korunmak çok zor olduğuna, vakî veya şafî bir aşısı, kat’i bir ilacı da bulunmadığına göre bu sene de epey kurban vereceğimiz anlaşılıyor.

6 milyon kurban

İspanyol nezlesinden geçen sene yalnız Avrupa’da 6 milyon kişi ölmüştür. Avrupa gazeteleri ismi nezle olan bu hastalığın neden olduğu müthiş zayiattan bahsederken, bir sene zarfında yalnız Avrupa’da 6 milyon ölenler I. Dünya Savaşı’nın bir değil, birkaç senelik zayiatından fazla olduğunu yazıyorlardı. Gerçekten I. Dünya Savaşı’nda dört sene zarfında 9 buçuk milyon adam maktul düştüğüne göre İspanyol hastalığının neden olduğu zayiat cidden pek korkunçtur. Eğer hastalığın bütün dünyadaki zayiatını hesap etmek mümkün olsaydı, herhalde İspanyol nezlesinin I. Dünya Savaşı’na rahmet okutacağı anlaşılacaktı.

Fennin aczi karşısında afetin asgari zararla ve bir an evvel başımızdan defolması için dua etmekten başka çare yoktur sanıyoruz.

Mücadele Sertababet’in beyannamesi

Mütehassıslarca mevcut hastalıkların en müthiş ve amansız addedilen İspanyol nezlesi hakkında Sıhhiye Müdüriyeti mücadele sertabibi ber-vech-i ati [aşağıdaki] beyanatta bulunmaktadır:

İspanyol nezlesi neden müthiştir:

İspanyol nezlesinin çok önemli ve tehlikeli şüphe yoktur. Hatta vebadan bile önemlidir. Mesela İsviçre’de bu hastalık 400 bin kişi öldürmüştür. Geçen sene [1918’de] İstanbul’da İspanyol nezlesi 14 bin kişinin vefatına sebep olmuştur. Bu hastalığın bu kadar istila edici ve önemli bir şekil alması iki sebepten ileri gelmektedir:

1 – Mikrobunun henüz belli olmaması ve lazım gelen beledi tedabirin ittihaz edilememesi.

2 – Hava vasıtasıyla ciğerlere gidip sirayet etmesi. İşte bu sebeplerden dolayı, hiçbir hastalık bunun kadar tahribat yapmamıştır.

İspanyol nezlesinin sureti teşhisi

İspanyol nezlesini teşhis etmekte bu itibarla çok müşküldür. Adi bir kırıklığın veya nezlenin İspanyol nezlesinden ayırmak için elimizde hiçbir vasıta yoktur. Bu müşkülat yüzünden birçok etibba, İspanyol nezlesini şeklini veba zannetmişlerdir. Bunun için hastaları Etfal Hastanesi’ne gönderip (…) ameliyatı yaptırıyoruz. Herhalde İstanbul’da .. şeklinde veba bulunmadığı muhakkak olduğundan bu gibi ihtimalata mahal yoktur.

İspanyol’dan kurtulmanın çaresi:

İspanyol hastalığının eşkali muhtelifesi vardır. 1. şekil(…) 2. şekil(…) 3. şekil (…)(2) Bu her üç şekil de hastada 41 dereceye varan bir derece-i hararet hükümferma olur. Hastalık ihtilat etmediği zaman, hararet hal tabiide kalır. Hatta hasta istirahata lüzum görmeyip vazifesine bile devam eder. Mamafih umumiyetle vücutta bir kırgınlık, baş ağrıları hissedilir. Eğer tedbir-i sıhhiye ittihaz edilmezse, bu hastalık diğer hastalıklarla ihtilat eder, yahut, her üç şekilde kendini gösteriri. İşte o zaman hasta tehlikeli bir devreye girmiş olur. İspanyol nezlesinin bu arazını kendilerinde görenler, derhal evlerinde istirahat edip yataktan çıkmamalıdır. Sıcak meşrubat içmeli, baş ağrısı için aspirin vesaire almalı ve derhal doktora müracaat etmelidir. Hatta nekahet halinde bile evden çıkmak tehlikelidir. Eğer bu tedbirler yapılırsa hastalık ihtilat etmeyeceği cihetle hastanın kurtulması pek ziyade çoğalır.

İspanyol nezlesinin sureti sirayeti:

İspanyol nezlesi, teneffüs vasıtasıyla sirayet ettiği cihetle büyük bir şehre pek az bir zamanda yayılabilir. Bunun içindir ki hastalar katiyen sokağa çıkmamalı ve başkalarıyla ihtilat etmemelidir. Çok kere kendi mikropları hastaya bir şey yapmaz. Fakat diğerlerini öldürür. Bu sirayet intişarı yüzünden hastalık İspanya’dan kalkıp bütün Avrupa’yı dolaşarak bizim memlekete gelmiş, hatta Amerika’ya bile gitmiştir. Bu hastalığın mikropları havadan süratle (…) arasında saklanır, ve böyle zaman zaman ekseriya rutubetli kış mevsimlerinde insanların cihaz-ı teneffüslerine girerek, arazını göstermeye başlar. Bu hastalıktan muafiyet ihtimali pek azdır. … yüzde kaçının vefat ettiğine dair elimizde bir istatistik bulunmadığından şiddet derecesi hakkında da kat’i bir hüküm vermek kabil değildir. İspanyol nezlesinin herhalde herkesin korunması ve önem vermesi lazım gelen bir hastalık olduğuna şüphe yoktur.

Şehremaneti’nin beyannamesi

Şehremaneti İspanyol nezlesinden ne suretle korunulması lazım geldiğine dair matbuata tebliğ ettiği beyannameden sonra hastalığın sureti seyrine ve hangi mahallede daha istila edici bir hal kazandığına ve hastalığın tabiat ve şiddetine dair bir ikinci beyanname neşretmeye karar vermiştir.

”Tasvir-i Efkâr gazetesi, 30 Aralık 1919, sayfa: 3

(1) Taun. Veba, dehşetli bulaşıcı hastalık.

(2) Okuyamadığım birkaç tıbbi terim sözcüğünün yerine (…) işareti koydum.

(Not: Metinde var olan bazı eski Osmanlıca sözcükler günümüz karşılıklarıyla değiştirilmiştir.)