Enver Paşa…
Enver Paşa için üç ciltlik bir kitap yazan Şevket Süreyya Aydemir, onun için “kendini yaratan adam” der. Bu adam kaderine Makedonya’dan başlamış, Orta Asya’da bitirmiştir. Enver Paşa’nın serüvenlerle dolu bir yaşamı vardır.
Talat Paşa’nın naaşını Celal Bayar, cumhurbaşkanı olduğunda Almanya’dan alıp Hürriyet-i Ebediye Tepesi’ne gömdürmüştür. Gösterilen, büyük İttihatçı gayretidir.
Ne olsa Talat Paşa İttihatçıların büyük efendisidir. Enver Paşa’nın cenazesini getirmeye kim önayak olmuştur? Enver’in serüven dolu yaşamı daha yüzbaşılık döneminde başlar. Selanik’te postaneyi basması, Resneli Niyazi’yle dağa çıkması yılmaz ataklarıdır.
Enver, Niyazi kadar Resneli’nin geyiği de ünlüdür. Gençlik atakları saray damatlığına kadar uzanır. Gün gelir hırsına kimse gem vuramaz. İttihatçıdır, ama bu örgütün askeri kanadındandır. Ziya Gökalp gibi ilmiye kanadından değildir. Babıâli baskınından sonra göze girmiştir; Naciye Sultan’a nişanlı adayı olmuştur. Naciye Sultan padişahın hemşiresidir. Nişanlandıktan sonra rütbeleri de artmıştır. Yüzbaşılıktan albaylığa, albaylıktan da generalliğe yükselivermiştir. Tez elden ordu komutanı olmuş, ardından başkomutanlığa çıkmıştır. Ne demek başkomutanlık? Orduların başına geçmiştir; Osmanlı ordularının başı…
Yılmamış, durmadan yukarı tırmanmıştır. Mustafa Kemal’le hep karşı karşıya gelmiş, göze batmıştır. Enver, orduyu kimi subaylardan temizlemek isteğinde; bunların arasında Mustafa Kemal de vardır. Ancak Fethi (Okyar), bu temizliğe engel olmuş, “Ver bana, Sofya’ya ataşemiliter olarak götüreyim; ileride işe yarar” demiştir. Fethi, elçi olarak Sofya’ya gitmektedir, Mustafa Kemal ataşemiliter.
Enver’in ömrü hep cephelerde savaşmakla geçmiştir: Trablusgarp, Balkan, Sarıkamış savaşları. Bunca cephede savaşmış, fakat bir tek savaş kazanamamıştır. İsmet Paşa’nın bir sözü vardır:
“Enver hep yitireceği savaşlara girmiştir” der.
En önemli savaşı Sarıkamış’tır. Allahuekber Dağları eteklerinde çorapsız, postalsız, gömleksiz, kaputsuz 90 bin şehit verilmiştir. Sonunda cepheyi Hafız Hakkı Paşa’ya bırakıp yüz geri İstanbul’a kaçmıştır. Genelkurmay karargâhında Mustafa Kemal’e rastlar. Selâmlaşır. Cepheden dönmüştür. Mustafa Kemal, “Yorulmuşsunuz” der.
“Eh, biraz.”
İkisinin gözündeki serzeniş bellidir. Zaten İttihatçı paşalar hep savaş yılgınıdır. Sakallı Cemal Paşa da Kanal bölgesinde savaşır.
Koca orduyu Kanal’a (Süveyş’e) sürer, bir sonuç alamaz, bırakıp geri döner. Soranlara, “Savaşmadık, bir keşif ((istikşaf) hareketinde bulunduk, daha sonra savaşacağız” dediği yazılıdır.
Cemal Paşa’nın maiyetinde bulunmuş olan Falih Rıfkı Atay, bu kaçışı “Zeytindağı” adlı kitabında çok güzel anlatır. Kitaptaki “Ah o üç tabur” parçası hâlâ zevkle okunabilir.
Ünlü paşalar her cephede yenilgiye uğrayıp sıra İttihatçıların kaçmasına gelince, her biri kaçacak yol arar. Sonunda, bir denizaltıyla kaçmayı tasarlarlar.
Bir motor gelir, Ortaköy’deki Naciye Sultan Korusu’na yanaşır (bu koru halen vardır). Başta Enver, Talat, Cemal olmak üzere birçok İttihatçıyı alır ve açılır. Denizaltıya binerler ve Köstence’ye yollanırlar. Gemi üç kez batacak olur, uçak üç kez düşecek olur. Sonunda her biri yurtdışında can verir.
Enver, Pamir Dağları eteklerinde Bolşeviklerle maceralı bir çatışmada can verir. Her cephede yenilen general, şimdi Özgürlük Tepesi’nde yatacaktır.
İyi ki Atatürk Samsun’a çıkmıştır.
Elimizde ne kalırdı?