Efendiler! Yarın Cumhuriyet’i İlan Edeceğiz
28 Ekim günü, Gazi Mustafa Kemâl, Lâtife Hanım’a bir kaç nedenden dolayı kırgındı ve Lâtife Hanım sofrada yer almak istemesine rağmen Salih Bozok’a, Lâtife Hanım’a iletilmesi dileği ile verdiği şu emir nedeni ile katılmadı.
“Lâtife Hanımefendinin aşağı kata inmesi lüzumu yoktur. Yukarıda istirahat buyursunlar”
Ve Lâtife Hanım bu emre uymak mecburiyetinde kalmıştı.
Gazi’nin kırgınlığının nedeni de, “Fikriye Hanım”dı. Ama bir başka nedende, tavrını Gazi’ye muhalif olan cepheden yana koymuş olması ve “Kemâl, ben de aday olacağım” demesiydi.
Şimdi kısaca 28 Ekim 1923 akşamını Salih Bozok’un notlarından okuyalım.
“Paşa Hazretleri bir bütün gün çok yoğun geçen çalışmadan sonra, çok şık fakat çok yorgun ve bir kaç gün önce Lâtife Hanımefendi ile de yaşanan tatsız olayın etkisinden henüz kurtulamamışlar ki biraz da üzgün, aşağı yemek salonuna teşrif buyurdular.
Sofra mutad üzere, kalabalık değildi. Hatırladığım kadarı ile Kazm (Özalp) Paşa, Kılıç Ali, Fethi Bey (Okyar), sanıyorum Falih Rıfkı (Atay) Bey, Mazhar Müfit (Kansu) Bey, Süreyya (Sonraları özel kalem müdürü), Ruşen Eşref Bey, Kemallettin Sami Paşa, bir ara Mareşal geldi ama huzurda bulundular mı hatırlayamıyorum şu anda, ama Baş misafir İsmet (İnönü) Paşa, Gazi Hazretlerinin huzurlarındaydılar.
Yemekler yendikten sonra Gazi, hepimizi neşeye boğan şu açıklamayı yaptı:
– Efendiler! Yarın Cumhuriyeti ilân edeceğiz!
Hepimiz birden canı gönülden alkış tuttuk. O yorgun yüzü ve kırgın bakışları gitmiş, yerine sanki dağ tepelerinden bakan bir ilâh gelmişti..
Daha sonra kısa bir sohbet ve arkasından hepimiz uğurlama nezaketinde bulundular.
Daha önce ama İsmet Paşa’ya ve Mazhar Müfit Bey’e bizler gittikten sonra Köşkte kalmalarını rica etmişlerdi.”
Salih Bozok’un bu gece ile ilgili anlatımı burada noktalanıyor.
Kaynakçalı Atatürk Günlüğün de ise, konu ile ilgili şöyle deniyor:
“Atatürk, gece İsmet Paşa ile Anayasanın bazı maddeleri hakkında değişiklik teklifini hazırladılar. Ve kanun teklifine “Türkiye Devleti’nin Hükumet şekli Cumhuriyet’tir kaydını koyarak, 29 Ekim sabahına birlikte girdiler”(1)
Eriş Ülger (Yazı kısaltılarak yayınlanmıştır.)
(1) Kaynakça. K.A.G. Atatürk Araştırma Merkezi. s: 343
