Yüzellilikler

Ulusal Kurtuluş Savaşı boyunca, dış düşman ve saldırganlarla olduğu kadar iç düşmanlar ve siyasal karşıtlarıyla ve anlaşmazlığa düştüğü kişi ve kuruluşlarla da boğuşmak zorunda kalan T.B.M.M. ve yöneticileri, Lozan Barış Antlaşması gereğince, 1914-1922 yılla­rını kapsayan bir genel af ilânı zorunluluğu ile karşı karşıya kal­dıklarında, bu antlaşmaya 150 kişilik bir istisna maddesi koydurmuşlardır.

Lozan Barış Antlaşmasına bir protokolle eklenen bu istisna mad­desine göre, adları sonradan saptanacak 150 kişi, Türk toprakla­rında olunamayacak ve Türkiye’ye gelemeyeceklerdir. Malları altı ay içinde tasfiye edilecektir.

23 Temmuz 1923’de Lozan Barış Antlaşması imzalandığında, af dışı bırakılacak bu 150 kişinin kimler olacağı henüz saptanma­mıştır. Kimin saptayacağı, hangi ölçülere göre saptayacağı da belli değildir. 1923 ve 1924 yıllarında 391 ve 487 saydı genel af yasaları çıkarıldığında da 150’likler listesi yayınlanmamıştır. Sadece bu ka­nunlara, “Bu kanun hükümleri, Banş Antlaşmasına bağlı Beyanname ve Protokolde amaçlanan kişileri kapsamına almaz” denilmekle yetinilmiştir.

23 Nisan 1924’de Bakanlar Kurulu, konuyu ele almış, 149 kişi­lik bir liste hazırlamıştır. 1 Haziran’da, Cumhurbaşkanı Gazi Mus­tafa Kemal Paşa, bu listeye Köylü Gazetesi sahibi Refet’i katmış, sayı 150’yi bulmuştur. Sonra liste yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Aradan üç yıl geçtikten sonra 28 Mayıs 1927’de, 150’likler, Türk vatandaşlığından çıkartılmışlardır. Hemen tümü, zaten daha 1922’de yurt dışına çıkmış olan 150’likler, aradan 16 yıl geçtikten sonra 26 Haziran 1938’de kabul edilen 3527 sayılı yasayla affedilmişler, isteyenlerin, yeniden Türk vatandaşlığına kabulü ve yurda dönme­si sağlanmıştır.

Yurt dışında sürgündeyken bir bölümü ölmüş olan 150’liklerin, bağışlandıktan sonra yurda dönenleri olduğu gibi, dönmeyip gur­bette kalanları da olmuştur. Saptayabildiğimize göre, günümüzde 150’liklerden olup da, hayatta kalan yoktur.