Atatürk’ün Babası Ali Rıza Efendi’nin Emekliliği
Osmanlı Arşivi belgelerine göre, Mustafa Kemâl Atatürk’ün Babası Ali Rıza Efendi’nin, Rüsumat memuru olarak bir süre Selanik Vilayeti’ne bağlı Aynaroz şehrinde çalıştığı (1870) ve daha sonra Çayağzı ve Papasköprüsü rüsumat memurluğu’na tayin edildiği anlaşılmaktadır. Sözü edilen bu belgelere göre Ali Rıza Efendi, 1870 – 1880 yılları arasında rüsumat memurluğu yapmıştır.
Hicri 1282 M 29 tarihli belgeye göre, Yenikapı Mevlevihanesi postnişini tarafından istihdamı tavsiye olunan Ali Rıza Efendi’nin ehliyetli birisi olduğunun Rüsumat Emaneti’ne takdimi ile1 Rüsumat Memurluğuna ilk olarak Aynaroz’da göreve başladığı ve daha sonra Selanik Çayağzı Rüsumat memurluğuna atandığı ve burada yaklaşık verdiği 10 yıllık hizmetin ardından emekliye ayrıldığı anlaşılmaktadır.
Ali Rıza Efendi’nin emekliğiyle ilgili Hicri 1311 Ş 28 (6 Mart 1894 Miladi) tarihli ve Hicrî 23 / Ca /1313 / Miladi 11 Kasım 1895/ 30 teşrinievvel 1311 Rumi tarihli belge, Çayağzı Rüsumat Memuru Ali Rıza Efendi’nin ailesine maaş tahsisi ilgili bilgiler vermektedir.
Hicri 6 Şaban 1306 (26. 01. 1305 Rumi/ 07.04.1889 Miladi) tarihinde emekliye ayrıldığı ve 1310 Ş 29 tarihinde 129 kuruş emeklilik maaşı bağlanması tahsis kılınmış, ancak Hicri 1311 Ş 28 tarihli belgeye göre Rumi 11 Mayıs 1302 (Hicri 19 Şaban 1303 Pazar); Miladi 23 Mayıs 1886) tarihinde vefatı vukubulduğu anlaşılmış olmaktadır. Selanik Vilâyeti’nin 28 Ağustos 309 (9 Eylül 1893) tarihli Cetveli. 27 Kanunuevvel 309 (8 Ocak 1894) tarih ve Mühür. 4 Tekaüd 574 / 16 Eylül 1899 Mart/ 2994 / 28 Şaban 311 (6 Mart 1894) Tanzimat Dairesine / 16 Şaban 311 (22 Şubat 1894) gönderilen tarihli yazılardan Zübeyde Hanım ve çocuklarına emekli maaşı bağlandığı anlaşılmaktadır.
Osmanlı Arşivinde tespit ettiğimiz (ADVNSTEKAd 1- 90 koduyla verilen) 7 Şaban 1306 / 7 Nisan 1890 tarihli, Ali Rıza Emekliliğiyle ilgili kayıtta şu bilgiler yer alıyor: “Rüsumat Memuru Müteveffa Ali Rıza Efendi’ye şehr-i Yüzyirmidokuz kuruş maaş tahsisi hakkında2.” Bu belgeye göre, Atatürk’ün babası vefat etmeden önce emekli olmak için dilekçe verdiği ve kendisine Hicri 7 Şaban 1306 / Miladi 7 Nisan 1890 tarihinde aylık 129 kuruş maaş tahsis edildiği belirtiliyor.
Ali Rıza Efendi’nin eşi Zübeyde Hanım’ın eşi vefat ettikten sonra kendisi ve çocuklarına kocasından dolayı emeklilik maaşı bağlanması isteğiyle vermiş olduğu dilekçeyle birlikte başlatılan emeklilik işlemlerindeki belgelerde Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin Rumi 11 Mayıs 1302 (Hicri 19 Şaban 1303 Pazar); Miladi 23 Mayıs 1886 Yılı) tarihinde vefatı vukubulduğu belirtilmektedir. Bu her iki belgede verilen tarihlere göre Ali Rıza Efendi’nin kendisinin vermiş olduğu dilekçenin ardından 4 yıl 15 gün sonra kendisine 129 kuruş aylık maaş tahsis edilmiş olduğu anlaşılıyor. Fakat, Ali Rıza Efendi, kendisine tahsis edilen bu maaşı almadan vefat etmiş bulunuyor. Ali Rıza Efendi’nin eşi Zübeyde Hanım’ın emekli aylığı bağlanması için vermiş olduğu dilekçenin ardından kendilerine emekli aylığı 27 Kanuni evvel 1309 Rumi – (1 Receb 1311 Pazartesi / Miladi 8 Ocak 1894) tarihinde bağlandığı anlaşılıyor. Yine Osmanlı Arşivinde tespit ettiğimiz, BEONGGd 620) koduyla verilen Bab-ı Âli Evrak Odasından 1201 Numarası, H. 11 Safer 312 / Rumi 2 Ağustos 310 (Miladi: 14 Ağustos 1894) tarihli Nizâmât Dairesi Mazbatasının kaydından Rüsumat Emaneti Sahil Muhafaza Memurlarından Müteveffa Ali Rıza Efendi’nin eşine şehri (aylık) otuz kuruş maaş tahsis edildiği belirtiliyor. Dolayısıyla, Zübeyde Hanım’ın çocuklarına ve kendisine emekli maaşı bağlanması isteğiyle Selanik Vilayeti’ne arzuhalin (dilekçe) verildiği tarihten Rumi 15 Ağustos 1309 / Miladi 27 Ağustos 1893) ardından 1201 numaralı 14 Ağustos 1894 tarihli yazıyla da tam 4,5 ay sonra, Ali Rıza Efendi’nin vefatından da 7 sene 1 11 gün sonra Zübeyde Hanım’a eşinden dolayı emeklilik maaşı bağlanmıştır.
Dolayısıyla Ali Rıza Efendi’nin her ne kadar emekli olsa da henüz emeklilik maaşını alamadan 11 Mayıs 1302 (Miladi 23 Mayıs 1886 da) de vefat etmiştir.
Emeklilik maaşı, Eşi Zübeyde Hanım ve çocukları Mustafa Kemâl Efendi, Makbule ve Naciye Hanımların Hicri 1311 Ş 28 tarihinde vermiş oldukları dilekçeye binaen memuriyeti mülküye kararnamesinin 35.ve 36. ve 39. maddeleri mucibince kendilerine Ali Rıza Efendi’nin emeklilik maaşı tahsis edilmiştir. 27 Kanuni evvel 1309 Rumi – (1 Receb 1311 Pazartesi/ Miladi 8 Ocak 1894 tarihinde müstehak oldukları 120 kuruş maaş bit- taksim behrinde 30 ar kuruş olmak üzere maaş bağlanmıştır. Belgede Mustafa Kemâl’in bu tarihte 16 yaşında olduğu belirtilmektedir.
1310 Ş 29 tarihli belgede Ali Rıza Efendi’ye Hicri 6 Şaban 1306, Rumi 26.01.1305, Miladi 07.04.1889 tarihinde emeklilik maaşı bağlandığı belirtilmektedir. 12 Ramazan 312 / 2 Ağustos 310 tarihli bir başka belgede ise; “Rüsumat Emaneti Sahil Muhaza Memurlarından Müteveffa Ali Rıza Efendi’nin Zevcesine şehri otuz kuruş maaş tahsisi hakkında nizamat dairesi mazbatasının emekli sandığına gönderilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
Osmanlı Arşivinde tespit ettiğimiz Mustafa Kemâl Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’ye ait emeklilik kayıtları ve hizmet cetvelini ihtiva eden dosyada, Ali Rıza bey’in nerede ve ne kadar çalışmış olduğuyla ilgili bilgileri veriyor:
Mülkiye Tekâüd Dairesi
Adedi
2479
Selanik rüsumat nezareti Çayağzı rüsumat memuru müteveffa Ali Rıza Efendi zevcesi Zübeyde ve kerimeleri Makbule ve Naciye Hanımlarla mahdumu Mustafa Efendi tarafından maaş tahsisi müsted’ı verilip Selanik nezaretinden ba mazbata istid’a olunan arzuhal ile müddeti hizmeti cetveli ve buna mutazarrı evrakı üzerine muhasebeden tanzim olunan derkenarlı hesap pusulası heyet-i umumiyece tetkık olundu.
Mezkûr pusulada müteveffay-ı müma ileyhin bulunduğu memuriyetlerin tarihleriyle aldığı maaşın miktarı ve Rumi 11 Mayıs 1302 (Hicri 19 Şaban 1303 Pazar); Miladi 23 Mayıs 1886 Yılı) tarihinde vefatı vukubulduğu ve memuriyeti mülküye kararnamesinin 35. ve 36. ve 39. maddeleri mucibince ba’del kısım vet-tenzili müstehak oldukları 120 kuruş maaş bit-taksim behrinde 30 ar kuruşa isabet eylediği gösterilmiş olmakla maaşı mezkûrun mahluleti hakkında 35.madde mucibince muamele olunmak üzere sandıkta tahsis tezkire kılınmış olmakla ol babda emru ferman hazreti men lehu’l emründür. H.14 Şaban 311 Salı/ Rumi 8 Şubat 309/ 20 Şubat 1894 Miladi.
Mülkiye Tekaüd Sandığı Nezareti Muhasebesine Tanzim olunan Hesap Tezkiresi
Hizmet cetveli (1286/ M.1870) – 1296 / M.1880)
Kendisiyle pederinin İsmi: Ali Rıza
En sonraki Memuriyeti: Selanik Rüsumat Nezareti Çayağzı Rüsumat Memurluğu
Hizmet-i Devlete kaç yaşında ve Ne tarihte girdiği: Sini (yaşı) 29, tarih no larıyla maaş nakil olduğuna nazaran İstidaname Tarihi (Dilekçenin verildiği Tarih): 15 Ağustos 1309 (27 Ağustos 1893) havalesi Selanik Vilayeti’ne verilen arzuhal meyânında:
Nev-i tanzim-i Hesap: Müddet-i Hizmet
Aynaroz Rüsumat kitabeti, 21 Nisan 1286 (M. 3 Mayıs 1870/H. 01 Safer 1287 Salı) -13 Haziran 1286’a kadar (M.25 Haziran 1870/ H. 25 Rebiülevvel 1287 Cumartesi), 1 ay 23 gün, Maaşı şehri 300 kuruş. Boşta, 14 Haziran 1286 (26 Haziran 1870) – 7 Temmuz 1286 (19 Temmuz 1870)’a kadar 24 gün. Papasköprüsü rüsumat kitabeti, 8 Temmuz 1286 (20 Temmuz 1870) – Âşir-i Kanuni evvel 1290 (Aralık 1874)’a kadar 4 yıl 5 ay 23 gün, Maaşı şehri 320 kuruş. Hâli (boşta), 1 kanunisani 1290 (13 Ocak 1875) – 13 Kanuni sani 1290 (25 Ocak 1875)’a kadar 13 gün. Yenişehir Çayağzı memurluğu, 14 Kanuni sani 90 (26 Ocak 1875) – 14 teşrinevvel 1291(26 Ekim 1875)’e kadar 9 ay 1 gün, Maaşı şehri 370 kuruş. Hâli (Boşta) 15 teşrinievvel 1291 (27 Ekim 1875) – Âşir-i teşrin evvel 1291 (12 Kasım 1875)’e kadar 16 gün Papasköprüsü Çayağzı memurluğu, 1 teşrinisani 1291 (13 Kasım 1875) – Âşir-i Ağustos 1294 (12 Eylül 1878)’e kadar 2 sene 10 ay, Maaşı şehri 690 kuruş. Papasköprüsü Çayağzı 1 Eylül 1294 (13 Eylül 1878)- Âşir-i teşrinievvel 1294 (12 Kasım 1878)’e kadar 2 ay, Maaşı şehri 600 kuruş. Çayağzı memurluğu, 1 teşrini 1294 (13 Kasım 1878) – Âşir-i Şubat 1295 (12 Mart 1880)’e kadar 1 sene 4 ay, Maaşı şehri 400 kuruş. Çayağzı memurluğu, 1 Mart 1296 (13 Mart 1880) – Âşir-i teşrinisani 1296 (12 Aralık 1880)’a kadar 9 ay, Maaşı şehri 320 kuruş. Vefatı senesi: Rumi 11 Mayıs 1302 (Hicri 19 Şaban 1303 Pazar); Miladi 23 Mayıs 1886 Yılı). 7 sene 40 ay 47 gün, hâli (boşta): 53 gün, müddeti mazuliyeti: 53 gün.
Mahdumu Mustafa Efendiye sinni 16, 20 yaşına ikmalinde veya eşi ve kızlarının evlendikleri takdirde kat’ı (kesilmek) olunmak şartıyla 30 kuruş. Kerimesi Makbule Hanım’a 30 kuruş, Kerimesi Naciye Hanım’a 30 kuruş, Zevcesi Zübeyde Hanım’a 30 kuruş. Evlendikleri takdirde maaşlarının kesilmesi şartıyla tarihli ilmühaber mucibince Müteveffay-ı müma ileyhin müddeti seneden ibaret olup hükmü şeraiti kararnameye tevfikan bahisle ve balada tafsilen gösterilen hesab muhaseb-i aliyesi yüzyirmi kuruş müstehak maaş bulunan mahdumu ve diğerlerine isabet etmiş olmakla keyfiyeti heyeti umumiyeye havale buyurulmasına emru ferman hazreti men lehül emründür. Mühür – 27 Kanuni evvel 1309 Rumi – (1 Receb 1311 Pazartesi/ Miladi 8 Ocak 1894).
Kaynak: “Mehmet Ali Öz, Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre Gâzi Mustafa Kemâl ATATÜRK’ün Soy Kütüğü”= “ATATÜRK’ÜN AİLESİ” KİTABI
1 AMKTMHM 335 – 91- 1282 M 29
2 ADVNSTEKAd 1- 90
Belgeler:
