Atatürk Dönemi Dini Yayın Çabaları

Cumhuriyet dönemine gelince, aynen Şer’iye Vekâletinde olduğu gibi Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde de benzer bir kurulun oluşturulmasına çaba harcanmıştır. Sonuçta, sürekli yayın faaliyetinde bulunacak bir kurul oluşturulamamışsa da, bilindiği gibi Cumhuriyetin daha ilk yıllarında Meclis, dinî yayıncılık alanında çok önemli bir karar aldı.

O günkü adıyla “Diyanet İşleri Reisliği”nin 21 Şubat 1341/1925’te ikinci bütçesi müzakere edilirken T.B.M.M, verilen bir önerge üzerine, devlet bütçesinden Diyanet İşleri Reisliğine özel bir ödenek ayrılarak Kur’an tefsiri ve hadis tercümeleri yaptırılmasını kararlaştırdı.

T.B.M.M’nin açıldığı daha ilk aylarda ve Cumhuriyetin başında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hizmetleri çerçevesinde yayın konusu üzerinde titizlikle durulmasının en önemli nedenlerinden biri, Batı dünyasında İslâm aleyhtarı yayın faaliyetlerinin İslâm’a saldın niteliği taşıyan yayınlardan bir kısmı Türkçe’ye de çevrilerek basılmıştı.

Dönemin yetkililerine göre, yayın yoluyla İslâm’a yapılan bu saldırılara, İslâm’ı doğru anlatan eserlerle karşılık verilmeliydi. Başka bir ifadeyle, yayın yoluyla yapılan tahrifat ve tahribatın önüne ancak sağlam kaynaklara dayalı, ilmi usullerle yazılacak eserlerle geçilebilirdi. O halde İslâm, yapılacak ilmi çalışmalarla hem Batıya karşı müdafaa edilmeli, hem de Müslümanların, dinlerini çağın gerektirdiği bir düzeyde öğrenmeleri sağlanmalıydı.

İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Dini Yayın Konusuna Bakışı Başkanlığını Atatürk’ün yaptığı ilk Türkiye Büyük Millet Meclisinde, hükümeti oluşturan bakanlıklardan biri olan Şer’iye ve Evkaf Vekâletinin 1922 yılı bütçesi 25 Ağustos 1922 tarihinde görüşülmüştü.

Dönemin Şer’iye ve Evkaf Vekili Abdullah Azmi Efendi, bütçenin “Esbab-ı Mucibe Lâyıhası”nı okurken, Vekâletin ve dolayısıyla ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin, dini yayın konusuna verdiği önemi ve bu alandaki hedeflerini şöyle dile getirmişti:

“T.B.M.M., Cihan-ı İslâm’ın pişvası olmak itibariyle Şer’iye Vekâleti bütün Müslümanların dini mercii olduğunu takdir ve bu noktaya özel önem verilmektedir.

İnkâr edilmez bir hakikattir ki, bugün hâdiselerin icrası ile bütün cihanda büyük buhranlar, mühim inkılâplar vücuda geldi. Mevcut medeniyetin insanların hayatında açtığı rahneler, halkın omuzlarına yüklediği ağır yükler müthiş aksülâmeller meydana getirdi.

Her tarafta dinî, siyasî, içtimaî, iktisadî çalkantılar ve ızdıraplar yüz gösterdi. Saha-i âlem büyük sarsıntılarla muvazenesini kaybederek büyük sosyal çalkantılara ve buhranlarına maruz bulunuyor. İfrat ve tefrit cereyanları günümüz insanlarını meçhul ummanlara ve belki girdaplara sürüklüyor. Bu cereyanlardan memleketimizin de müteessir olduğunu söylemek mecburiyetindeyiz. Geçmiş asırlardaki cereyanlar maalesef memleketimize de sirayet etmiş olduğundan dinin esaslarına karşı birtakım tereddüt ve şüpheler uyandırmış ve bu suretle ahlâk esasları, aile hisleri yavaş yavaş gevşemeye başlamıştır.

Bütün halk sınıfları arasında dini ve içtimaî bağların gevşemeye başladığı, dinî duyguların zayıfladığı müşahede olunmaktadır. Bu halin devamı sosyal hayatımız için de pek vahim neticeler doğuracağından şüphe yoktur. Bu buhran, bu sosyal yara asırlardan beri dalmış olduğu uykudan uyanmak azminde bulunan biz Müslümanlar için kemâl-i dikkatle takip olunarak katiyen ihmal edilemeyecek bir büyük hadisedir. Bu buhranı, bu sosyal çalkantıyı gidermek için insanların ihtiyaçlarının her çeşidini meşru bir surette tatmin ile hem ferdin, hem de cemiyetin bugününün ve geleceğini, diğer tabirle bütün beşeriyetin tekâmülünü istihdaf eden Müslümanlık esaslarını iyi telkin etmemiz icap eder.

Yapılacak telkinatla, yazılacak dinî ve ahlâkî eserlerle, mevizeler ve irşatlarla Müslümanlık duygularını canlandırmak, kalplere musallat olan şüphe ve tereddütleri ve bunun iras ettiği elemlerini yüreklerinden söküp çıkarmak, bizi daima istikbale hazırlayan bekâ ve ebediyet fikirlerini en kuvvetli bir surette yaşatmak lâzımdır. Beşeriyetin saadetini istihdaf eden Müslümanlık esaslarını neşir ve telkin etmekledir ki, hem kendi milletimizi, hem de beşeriyeti bu buhran’ı itikadı ve sosyal buhrandan kurtarabileceğiz.